 |
| फोटो सौजन्य - बीबीसी मराठी |
आठ डिसेंबर 2025. महाराष्ट्राने आपला शेवटचा खरा क्रांतिकारी योद्धा गमावला आहे. संपूर्ण महाराष्ट्र ज्यांना बाबा आढाव या नावाने ओळखतो ते बाबासाहेब पांडुरंग आढाव यांची वयाच्या 95 व्या वर्षी प्राणज्योत मावळली. पण त्यांचा आवाज अजूनही घुमतो आहे.. “उठा, जागे व्हा, संघटित व्हा… आणि लढा!”
महाराष्ट्राच्या सामाजिक आणि श्रमिक चळवळींचा एक तेजस्वी तारा निखळला. वयाच्या 95 व्या वर्षी बाबा आढाव यांनी जगाचा निरोप घेतला, मात्र त्यांचा संघर्ष आणि विचार अमर राहणार आहेत. पुण्यातील त्या साध्या कार्यकर्त्याने ज्या प्रकारे असंघटित कामगारांच्या हक्कांसाठी आयुष्य वेचले, ते पाहता ते खरे क्रांतिकारी होते. त्यांच्या निधनाने महाराष्ट्राने केवळ एक नेता गमावला नाही, तर एक संपूर्ण क्रांतिकारी युग गमावले आहे. आज, जेव्हा देशभरातील श्रमिक अन्यायाच्या चक्रात अडकले आहेत, तेव्हा बाबांच्या जीवनकार्याकडे पाहणे हे सर्वांसाठी प्रेरणादायी ठरेल.
बाबा आढावांचा जन्म 1930 मध्ये पुण्यात झाला. स्वातंत्र्यलढ्यात बालवयात सहभागी झालेल्या या योद्ध्याने वैद्यकीय शिक्षण घेतले, पण त्यांचे खरे क्षेत्र हे सामाजिक न्यायाचे होते. 1968 मध्ये त्यांनी 'हमाल पंचायत'ची स्थापना केली, जी केवळ हमालांसाठी नव्हती, तर सर्व असंघटित मजुरांसाठी एक क्रांतिकारी संघटना ठरली. या पंचायतीने हमालांना संघटित करून त्यांच्या हक्कांची लढाई लढली. पगारवाढ, सन्मान आणि सामाजिक सुरक्षा यात महत्त्वाच्या होत्या. बाबा म्हणत, "माणूस एकटा पडला की शोषण होतं; संघटित झाला की क्रांती होते." या मंत्राने त्यांनी लाखो कामगारांना एकत्र आणले. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे हमालांना सहकारी बँक, निवृत्तिवेतन आणि शिक्षणाच्या सुविधा मिळाल्या. आजही पुण्यातील हमाल पंचायत हे त्यांच्या दूरदृष्टीचे जिवंत उदाहरण आहे.
बाबांचे आणखी एक महत्त्वाचे योगदान म्हणजे आरोग्य क्षेत्रातील क्रांती. 1970 मध्ये त्यांनी 'श्रमिक आरोग्य योजना' सुरू केली, जी गरीब कामगारांसाठी मोफत वैद्यकीय सुविधा पुरवते. या योजनेच्या यशाने प्रेरित होऊन केंद्र सरकारने 'राष्ट्रीय स्वास्थ्य बीमा योजना' आणली. बाबा नेहमी म्हणत, "आरोग्य हा श्रीमंतांचा वारसा नव्हे, तो गरीबांचा हक्क आहे." पुण्यातील कामगार रुग्णालय हे त्यांच्या या विचारांचे फलित आहे, जिथे हजारो रुग्णांना दरवर्षी मोफत उपचार मिळतात.
'एक गाव एक पाणवठा' चळवळीद्वारे त्यांनी जातीय भेदभावाविरुद्ध लढा दिला. ग्रामीण भागात सर्वांसाठी समान पाणीपुरवठा सुनिश्चित करण्यासाठी ते अथक प्रयत्न करत राहिले. या चळवळीने महाराष्ट्रातील सामाजिक समतेला नवे आयाम दिले. स्त्रियांच्या सक्षमीकरणातही बाबांचे योगदान अभूतपूर्व आहे. कचरा वेचणाऱ्या महिलांना, बांधकाम मजूर स्त्रियांना त्यांनी सहकारी संस्था उभारून आर्थिक स्वावलंबन दिले. "स्त्रीला संघटित करा, समाज आपोआप संघटित होईल," हा त्यांचा मूलमंत्र आजही प्रासंगिक आहे. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे तळागाळातील महिलांना केवळ रोजगारच नाही, तर सन्मान आणि आत्मविश्वास मिळाला. ट्रेड युनियन चळवळीतही ते अग्रेसर राहिले. पगारवाढ ही केवळ आर्थिक मागणी नव्हती, तर माणसाच्या सन्मानाची लढाई होती, असे ते म्हणत. राजकीय दबावांना कधीही बळी न पडता त्यांनी न्यायासाठी 50 हून अधिक वेळा तुरुंगवास भोगला.
शेवटच्या दिवसांतही बाबांनी कार्य सुरूच होतं. 2024 च्या महाराष्ट्र विधानसभा निवडणुकीतील कथित मतदान घोटाळ्यांविरुद्ध वयाच्या 94 व्या वर्षी ते रस्त्यावर उतरले. पुण्यातील लक्ष्मी रोडवरचे ते उपोषण, आंदोलन अवघ्या महाराष्ट्राने पाहिले. नऊ दिवसांचे उपोषण, रुग्णालयात दाखल होणे, तरीही "रस्त्यावर मरू द्या" असे म्हणणे. हे केवळ आंदोलन नव्हते, तर लोकशाहीच्या रक्षणासाठीचा शेवटचा संघर्ष होता.
बाबा आढाव हे फुले-शाहू-आंबेडकर या त्रयीचे आधुनिक कालखंडातील सर्वांत जवळचे अनुयायी आणि प्रत्यक्ष कृतिकर्ते होते असे म्हटले तर वावगे ठरणार नाही. महात्मा फुलेंच्या “शेतकरी-शूद्र-अतिशूद्र एकत्र या” संकल्पनेला बाबांनी असंघटित हमाल-कचरावेचक-मजुरांपर्यंत म्हणजेच तळागाळापर्यंत नेले. शाहू महाराजांच्या शिक्षण-सामाजिक न्यायाच्या धोरणाला बाबांनी “आरोग्य हा गरीबाचा हक्क” या स्वरूपात राबवले. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या “शिका, संघटित व्हा, संघर्ष करा” या त्रिसूत्रीला बाबांनी “उठा, जागे व्हा, संघटित व्हा… आणि लढा!” अशी प्रत्यक्ष रस्त्यावरील भाषा दिली. फुलेंप्रमाणे बाबांनीही जातीव्यवस्थेला थेट आव्हान दिले; पण त्याहून पुढे जाऊन आर्थिक शोषण होणार नाही यावर लक्ष्य केंद्रित केले. थोडक्यात, फुले-शाहू-आंबेडकरांनी विचार दिले तर बाबा आढावांनी ते विचार शेवटच्या माणसापर्यंत पोहोचवले. म्हणूनच बाबा आढाव हे या त्रयीचे पूरक नव्हे, तर चौथे रथचक्र होते.
बाबांचे जीवन हे खरा कार्यकर्ता कधीही थकत नाही हे दाखवणारे आहे. जेव्हा राजकीय व्यवस्था सामान्य माणसाला दाबण्याचा प्रयत्न करते, तेव्हा बाबांसारखे योद्धे प्रेरणा देतात. त्यांचा लढा हा केवळ श्रमिकांसाठी नव्हता, तर संपूर्ण समाजाच्या न्यायासाठी होता. आज जेव्हा असमानता वाढत आहे, तेव्हा त्यांच्या विचारांची गरज अधिक आहे.
बाबा आढाव गेले, पण त्यांचा वारसा जिवंत आहे. जेव्हा एखादा हमाल आपली कमाई बँकेत जमा करतो, एखादी महिला स्वतंत्रपणे कमावते, एखादा गरीब मोफत उपचार घेतो तेव्हा बाबांचा विजय होतो. त्यांचा शेवटचा संदेश – "संघर्ष सोडू नका, जो लढतो तोच जिंकतो" – हा आम्हा सर्वांसाठी मार्गदर्शक आहे. महाराष्ट्राच्या या अमर क्रांतिकारकाला शतश: नमन! त्यांची विचारफुले कधीच कोमेजणार नाहीत, कारण त्यांची लढाई आता आपल्या सर्वांची आहे.
आडिवरे टाइम्स यूट्यूब चॅनेलला पाहण्यासाठी क्लिक करा
न्यूज व्हॅली यूट्यूब चॅनेल पाहण्यासाठी क्लिक करा
.png)
.png)
.png)
0 Comments